فسخ نکاح چیست؟
فسخ نکاح یکی از طرق خاتمه رابطه زناشویی در کنار عناوینی چون طلاق و بطلان نکاح میباشد. قانونگذار در کنار ذکر مقررات راجع به طلاق و بطلان نکاح و ازدواج و بذل مدت (مخصوص عقد ازدواج موقت) شرایط و مقررات خاصی را که به زوجین امکان فسخ نکاح را میدهد. پیش بینی کرده است. فسخ در لغتنامه دهخدا به معنی زایل گردانیدن جدا جدا کردن ویران ساختن تباه گردانیدن و … تعریف شده. در دعوان حقوقی نیز فسخ از معنای لغتی آن به دور نمیباشد. فسخ نکاح در اصطلاح حقوقی به معنی زوال یافتن و از بین بردن رابطه زوجیت بنابه جهاتی است. که در قانون پیش بینی گردیده است.
تفاوت فسخ نکاح با طلاق چیست؟
- فسخ نکاح بدون تشریفات صوری که در طلاق رعایت آن ها الزامی بوده صورت می گیرد. مثل رعایت عادت زنانگی و یا مثل حضور دو شاهد عادل و …
- در طلاق انشاء صیغه لازم است اما در فسخ نکاح چنین نیست.
- در اثر فسخ، نکاح منحل شده. و زوجیت قطع می گردد. و پیوند زوجیت مجدد نیازمند نکاح جدیدی است.
- طلاق چنانچه قبل از دخول انجام گیرد. مهریه نصف می شود. در حالی که در فسخ قبل از دخول به طور کلی مهریه به زوجه تعلق نمی گیرد. جز در موارد عِنَن (ناتوانی جنسی مرد) که موردی خاص است. اما فسخ پس از نزدیکی در این مورد با طلاق تفاوتی ندارد.
- طلاق نیازمند گواهی عدم امکان سازش می باشد اما در فسخ نکاح تنها حق فسخ برای دادگاه اهمیت دارد.
موارد فسخ نکاح
دعوای فسخ نکاح یا ممکن است یا به واسطه عیوبی باشد که در زن و مرد وجود دارد یا به واسطه تدلیس در نکاح (فریب در ازدواج ) و تخلف از شرط ضمن عقد نکاح که ذیلا موارد و مصادیق آن بیان میگردد. لذا چنانچه یکی از این موارد محقق گردد ، هر یک از زوجین میتوانند تقاضای فسخ نکاح را از محاکم خانواده درخواست نمایند.
عیوب زن و مرد که وجود آنها حق فسخ نکاح را به طرف مقابل میدهد.
عیوب مرد در فسخ نکاح
- جنون زوجین جنون به معنی دیوانگی ، تباه گشتن عقل ، کم عقلی ، نادانی ، نقیصه عقلی و ذهنی ، مختل المشاعره و … تعریف شده است. جنون دو نوع است. جنون ادواری یعنی جنون دوره ای که در یک مقطعی شخص دچار جنون شده و در مقطعی بهبود میابد. و جنون اطباقی یا جنون دائمی که هر دو قسم از جنون از موجبات فسخ نکاح برای زوجین است. البته با یک تفاوت و آن اینکه چه مرد حین عقد ازدواج مجنون باشد. و چه بعد از عقد دچار جنون شود. زن میتواند تقاضای فسخ نکاح نماید. ولی مرد زمانی به واسطه جنون زن میتواند تقاضای فسخ نکاح را مطرح نماید. که این جنون در ضمن عقد نکاح (در زمان عقد ازدواج) وجود داشته باشد. لذا چنانچه زن بعد از عقد دچار جنون شود. از موارد حق فسخ نکاح برای مرد نمیباشد. تشخیص جنون با پزشکی قانونی است. و دادگاه در خصوص جنون یا عدم جنون تابع نظر این مرجع میباشد.
- خصاء : به معنی اخته بودن مرد است در اثر کوبیدن بیضه ها یا کشیدن آنها و …
- عنن : عنن به معنی ناتوانی جنسی مرد است به صورت مطلق که حتی یکبار نیز قادر به عمل زناشویی نباشد. لذا چنانچه امکان رابطه داشته باشد. ولو یک بار ، زن نمیتواند به این امر استناد نماید. فرقی نمیکند این ناتوانی بعد از عقد به وجود آمده باشد یا ضمن عقد موجود بوده باشد. مهم عدم امکان رابطه ولو یکبار میباشد.
- مقطوع بودن آلت تناسلی به اندازه ای که قادر به عمل زناشویی نباشد. در فقه به آن جب یعنی بریده بود آلت مردی نیز میگویند.
عیوب زن در فسخ نکاح
- قرن : که در فقه به آن عفل نیز میگویند به معنی گوشت یا استخوان یا غده ای است که در دهانه رحم(یا فرج) وجود داشته باشد که مانع رابطه زناشویی شود. البته برخی از فقها مانند امام (ره) در تحریر الوسیله معتقد میباشند که حتی اگر مانع زناشویی نیز نشود و تنها مایه نفرت و گرفتگی خاطر نیز شود از موجبات اختیار فسخ برای مرد است.
- جذام: در فارسی به آن خوره نیز میگویند که موجب خشک شدن اعضا ریختن گوشت بدن بیمار میگردد.
- برص: نوعی بیماری که موجب سفیدی پوست در بخش هایی از بدن میگردد ، به معنی پیسی (کک و سفیدی در بدن نیز تعریف شده است.
- افضاء: در اصطلاح فقهی ، یکی شدن دو مخرج بول(ادرار) و غایط (مدفوع) را میگویند.
- زمین گیری
تدلیس در نکاح
فریب در ازدواج یا همان به کار بردن تدلیس در ازدواج نیز یکی دیگر از مواردی است که به زن یا مرد حق فسخ نکاح را اعطا مینماید ،همچنین ممکن است در ضمن عقد نکاح شرایطی مد نظر طرفین باشد که تخلف از آنها به طرفین حق فسخ را اعطا خواهد کرد.
فسخ نکاح و مهریه
چنان چه عقد نکاح، اعم از دائم یا منقطع (موقت) باطل بوده و نزدیکی واقع نشده باشد. زن حق مَهر ندارد و اگر مَهر را گرفته، شوهر می تواند. آن را استرداد کند. (طبق مواد ۱۰۹۵ و ۱۰۹۸ قانون).
هرگاه عقد نکاح قبل از نزدیکی به جهتی فسخ شود، طبق ماده ۱۱۰۱ قانون، زن حقی بر مَهر ندارد، مگر در صورتی که علت فسخ، عنن (ناتوانی جنسی مرد) باشد. که در این صورت با وجود فسخ نکاح، زن مستحق نصف مَهر خواهد بود.
شیوه طرح دعوای فسخ نکاح
اکنون با تشکیل دفاتر الکترونیک خدمات قضایی در حوزه های قضایی کشور ، ثبت تمامی دادخواست ها و دعاوی در این دفاتر انجام میپذیرد. هر یک از زوجین که مواجه با یکی از شرایط فسخ نکاح به شرحی که گذشت شود. میبایست شخصا یا از طریق وکیل خود به این دفاتر مراجعه و با ذکر دلیل و جهت درخواست فسخ نکاح و ارائه دلایل و مدارک مثبته آن دادخواست فسخ نکاح خود را به ثبت برساند.
در پس ثبت دادخواست. پرونده به یکی از شعب محاکم خانواده ارجاع و با تعیین وقت رسیدگی طرفین جهت رسیدگی احضار میگردند. دادگاه با تشکیل جلسه نهایتا با جلب نظر پزشکی قانونی و استماع شهادت شهود. و یا تحقیق محلی و … بر اساس دفاعیات طرفین رای مقتضی صادر خواهد کرد. رای صادره قابل تجدید نظر و فرجام خواهی میباشد.